ผ้าทอพื้นเมืองไทยถือเป็นหนึ่งในมรดกทางวัฒนธรรมที่สะท้อนถึงภูมิปัญญา อัตลักษณ์ และวิถีชีวิตของชุมชนในแต่ละภูมิภาคมาอย่างยาวนาน โดยเฉพาะในภาคเหนือที่ผ้าทอไม่เพียงเป็นวัตถุสำหรับใช้สอยในชีวิตประจำวัน แต่ยังเป็นสื่อที่ถ่ายทอดเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ ความเชื่อ และความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ โครงการวิจัย “การออกแบบและจัดแสดงนิทรรศการ ‘ภูษานิทรรศน์’ ตามแนวคิดวิถีผ้าภูมิปัญญาไทย” จึงเกิดขึ้นเพื่อตอบโจทย์การอนุรักษ์และเผยแพร่คุณค่าของผ้าทอในเชิงสร้างสรรค์และร่วมสมัย

          การดำเนินโครงการได้รับการสนับสนุนจากคณะเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร มหาวิทยาลัยพะเยา โดยเริ่มต้นจากการวิจัยเชิงลึกทั้งในเอกสารและภาคสนาม ทีมวิจัยได้ลงพื้นที่สำรวจและพูดคุยกับกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีความเชี่ยวชาญด้านการทอผ้า อาทิ ไทลื้อ เมี่ยน ลัวะ ม้ง และอาข่า เพื่อนำข้อมูลจากภูมิปัญญาท้องถิ่นมาประกอบการออกแบบนิทรรศการ ข้อมูลเหล่านี้ครอบคลุมตั้งแต่ลวดลาย เทคนิคการผลิต ไปจนถึงการใช้วัสดุธรรมชาติในการย้อมสี ซึ่งสะท้อนถึงรากฐานทางวัฒนธรรมที่ลึกซึ้งและควรค่าแก่การถ่ายทอด

          หัวใจสำคัญของนิทรรศการ “ภูษานิทรรศน์” คือการไม่เพียงจัดแสดงผ้าทอ แต่ยังออกแบบให้เป็นพื้นที่สื่อสารเรื่องราวที่อยู่เบื้องหลังผืนผ้า การเล่าเรื่อง (storytelling) ถูกนำมาใช้ควบคู่กับการออกแบบพื้นที่จัดแสดง (spatial design) เพื่อให้ผู้เข้าชมมีประสบการณ์ที่ทั้งงดงาม เข้าใจง่าย และแฝงไปด้วยแรงบันดาลใจ เนื้อหาที่ถูกนำเสนอครอบคลุมทั้งประวัติศาสตร์ เทคนิคการทอผ้า การย้อมสีธรรมชาติ การใช้ผ้าในวิถีชีวิตปัจจุบัน และบทบาทของผ้าในสังคมล้านนา ซึ่งทั้งหมดนี้ช่วยสะท้อนคุณค่าของภูมิปัญญาท้องถิ่นในหลายมิติ

          ในขั้นตอนการออกแบบ ทีมงานได้ให้ความสำคัญกับการจัดองค์ประกอบนิทรรศการให้กลมกลืนและสร้างบรรยากาศที่เอื้อต่อการซึมซับเนื้อหา ทั้งการเลือกใช้วัสดุ แสง สี และการจัดวางชิ้นงานเพื่อให้ผู้เข้าชมเข้าถึงความหมายของผ้าอย่างลึกซึ้ง ที่สำคัญคือการเปิดโอกาสให้ชุมชนมีส่วนร่วมในทุกขั้นตอน ตั้งแต่การคัดเลือกผ้า การให้ข้อมูลเชิงวัฒนธรรม ไปจนถึงการร่วมออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ สิ่งนี้ทำให้นิทรรศการไม่ได้เป็นเพียงผลงานทางวิชาการ แต่เป็นเวทีของการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกันระหว่างนักวิจัย ศิลปิน และชุมชน

          นอกจากบทบาทด้านการอนุรักษ์แล้ว นิทรรศการ “ภูษานิทรรศน์” ยังมุ่งหวังเป็นแรงขับเคลื่อนเศรษฐกิจสร้างสรรค์ในระดับชุมชน การจัดแสดงผ้าทอท้องถิ่นในเวทีนิทรรศการช่วยเปิดโอกาสให้ผลิตภัณฑ์พื้นเมืองได้เข้าถึงตลาดที่กว้างขึ้น และสร้างมูลค่าเพิ่มด้วยการเชื่อมโยงกับงานออกแบบร่วมสมัย อีกทั้งยังเป็นแรงบันดาลใจให้กับนักออกแบบและศิลปินรุ่นใหม่ในการสร้างสรรค์ผลงานที่หยั่งรากจากภูมิปัญญาไทย ผลที่ได้จึงไม่ใช่แค่การอนุรักษ์ แต่ยังเป็นการพัฒนาต่อยอดเพื่อสร้างความยั่งยืนให้กับทั้งวัฒนธรรมและเศรษฐกิจของชุมชน

          ท้ายที่สุด นิทรรศการ “ภูษานิทรรศน์” จึงไม่เพียงเป็นเครื่องมือทางวิชาการในการอนุรักษ์ภูมิปัญญาผ้าไทย แต่ยังเป็นสะพานที่เชื่อมโยงอดีต ปัจจุบัน และอนาคตเข้าด้วยกัน ผ่านกระบวนการเรียนรู้และการสร้างสรรค์ที่มีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วนอย่างแท้จริง